Jameson’a göre postmodernizm, bütün bu yenilik aurası ve söyleminin ardında doğrudan cari kapitalist sistemin sevk ve idaresinde bir kitle kültürü eliyle kurumsallaşan ve gündelik yaşamın neredeyse tümünü temellük eden bir yaklaşımın adıdır.
12/22 | Kitap
Postmodernizm meselesi her ne kadar gündemden düşmüş, modası geçmiş, yaldızları dökülmüş bir ahir zaman söylencesine dönüşmüş gibi görünse de, bilhassa sanat, felsefe ve sosyal bilimlerle uğraşanların sürekli dönüp dönüp baktığı, meşgul olduğu bir başlık olmayı sürdürüyor. İlk baskısı 1989’da yapılan Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı adlı anıtsal eserinde Fredric Jameson da o vakitlerde ıskartaya çıktığı düşünülen büyük anlatılardan biri olarak Marksizmin, belirli bir toplumsal, tarihsel anda üretilen bütün sosyo-kültürel metin ya da malzemenin muteber ve tatminkâr bir izahını yapmaya halen muktedir olduğu iddiasına somut bir nitelik kazandırmasıyla literatürde kıymetli bir paye edinir. Jameson, toplumsal ve kültürel sahanın edebiyattan mimariye, sanattan felsefeye varıncaya kadar bütününe sirayet eden bu karmaşık olguyu tahlil maksadıyla da G. Lukacs, L. Althusser gibi radikal Marksist düşünürler ile yapısalcılık sonrasının kimi önemli isimlerini ortak bir arayüze yerleştiren karmaşık bir yorumsama tekniği ortaya koyar. Kültürel üretimde vücut bulan ideolojik semptomları sınıfsal yapının basit bir çıktısı olarak görüp bütün bunları ıvır zıvır kabilinden değerlendiren kaba Marksist yaklaşımları eleştiren Frankfurt Okulu’ndan da istifade eden Jameson, buradaki semptomları teşhis etmek ve anlamak için yorumsamacı üst belirleme mefhumunun yanı sıra, kimi genel psikanaliz terimlerini de işe koşar. Kitabın alt başlığında da görüldüğü üzere belli bir tarihsel andaki teorik-pratik müktesebata denk düştüğünü düşündüğü postmodernizm olgusunu E. Mandel’den aldığı dönemselleştirmeyle geç-kapitalizme teyelleyen Jameson, kapitalizmin cari aşamasıyla bu olgu arasındaki iltisaka bakarken bu tarihselliğin mezkûr sosyo-kültürel hegemonyanın çözümlenmesinde kritik önemde olduğunu da vurgulamaktan geri durmaz.
Endüstri sonrası çağ, bilgi çağı, çokuluslu kapitalizm gibi terimlerle de ifade edilen bu aşamayı belirleyen temel etkenin bizzat kapitalizmin kendisi olduğundan fazlasıyla emin olan Jameson’a göre postmodernizm, bütün bu yenilik aurası ve söyleminin ardında doğrudan cari kapitalist sistemin sevk ve idaresinde bir kitle kültürü eliyle kurumsallaşan ve gündelik yaşamın neredeyse tümünü temellük eden bir yaklaşımın adıdır. Toparlamak gerekirse, ilkin 1994’te Türkçe çevirisi çıkan, baskısı tükendiği için uzun süre nadir eser gibi sahaflarda kovalanan, 2011’de yine aynı çevirinin gözden geçirilmiş hali başka bir yayınevince yayımlanan ve en son bu yılın ortasında bu kez yepyeni bir çeviriyle kültür dünyamıza arz-ı endam eden Jameson’ın bu kıymetli çalışması, halen güncelliğini koruyan bir klasik olarak tekrar tekrar okunmayı fazlasıyla hak ediyor.
Fredric Jameson. Postmodernizm ya da Geç Kapitalizmin Kültürel Mantığı. çev. Cem Gönenç, Alfa Kitap, 2022.
* Yazarlar, çevirmenler ve editörlerden, sene içinde yeni baskısıyla yayımlanmış, akıllarında, not defterlerinde, hayatlarında iz bırakmış kitaplara dair notları içeren, Aralık 2022'de yayımladığımız Punctum Soruşturma'nın tamamını okumak için tıklayınız.