Okumak ya da Okumamak

Oscar Wilde

İnsanlara neyi okuyacaklarını söylemek, bir kural olarak ya faydasızdır ya da zararlı; zira, edebiyatın takdir edilmesi, eğitim değil mizaç meselesidir(...) Ama insanlara neyin okunmayacağını söylemek çok farklı bir konudur ve bunu Yüksek Okul Programının bir misyonu olarak tavsiye etmeyi göze alıyorum.(1)

12/25 | Eleştiri

---

Kitaplar, sanırım, uygun biçimde üç sınıfa ayrılabilir.

1- Okunacak kitaplar; örneğin Cicero’nun Mektupları, Suetonius [2], Vasari’nin [3] Ressamların Hayatları, Benvenuto Cellini’nin [4] Özyaşamöyküsü, Sir John Mandeville [5], St. Simon’un [6] Anıları, Mommsen [7] ve (daha iyisine sahip oluncaya kadar), Grote’nin [8] Yunanistan Tarihi.

2- Tekrar okunacak kitaplar; örneğin Platon ve Keats: şiir alanında, gezgin ozanlar değil üstadlar; felsefe alanında, alimler değil kahinler.

3- Hiç okunmayacak kitaplar, örneğin Thomson’ın Mevsimler'i [9], Rogers’ın [10] İtalya’sı, Paley’in [11] Deliller’i, St. Augustin hariç tüm Babalar, Özgürlük Üzerine Deneme hariç tüm John Stuart Mill’ler, Voltaire’in istisnasız tüm oyunları, Butler’ın [12] Analoji’si, Grant’ın Aristoteles’i [13], Hume’un İngiltere’si, Lewes’in [14] Felsefe Tarihi, kanıt türünden tartışmacı tüm kitaplar ve herhangi bir şey ispat etmeye çalışan tüm kitaplar.

Üçüncü sınıf uzak ara en önemlisidir. İnsanlara neyi okuyacaklarını söylemek, bir kural olarak ya faydasızdır ya da zararlı; edebiyatın takdir edilmesi, eğitim değil mizaç meselesidir. Parnassus [15] hakkında hiçbir el kitabı yoktur zira birinin öğrenebileceği hiçbir şey asla öğrenmeye değmez. Ama insanlara neyin okunmayacağını söylemek çok farklı bir konudur ve bunu Yüksek Okul Programının bir misyonu olarak tavsiye etmeyi göze alıyorum.

Nitekim bu, bizimki gibi bir çağda, fazla okumaktan hayranlık duymaya, fazla yazmaktan düşünmeye vakit bulamayan bir çağda en çok ihtiyaç duyulan vazifedir. Kim modern müfredatımızın kaosu içinde en kötü 100 kitabı seçip bunun bir listesini yayınlarsa, genç kuşaklara gerçek ve kalıcı bir fayda sağlayacaktır.

Bu görüşleri ifade ettikten sonra sanırım “En İyi Yüz Kitap” konusunda herhangi bir öneri sunmamalıyım, ama sütunlarınıza katkıda bulunan mükemmel yargıçların çoğu tarafından garip bir şekilde ihmal edilen bir kitap hakkında bir iddiada bulunma kaygısı taşıdığımdan, umarım tutarsız olmama müsaade edersiniz. Yunan Antolojisi'ni kastediyorum. Bu koleksiyonda yer alan güzel şiirlerin Yunan dramatik edebiyatına göre konumu, Tanagra'nın zarif küçük heykellerinin [16] Phidian [17] mermerleri karşısındaki konumuyla aynıymış ve Yunan tininin tam olarak anlaşılması için bir o kadar zorunluymuş gibi görünüyor bana.

Ayrıca Edgar Allan Poe’nun aşılmış olduğunu görmek şaşırttı beni. Hakikaten ritmik ifadenin bu muhteşem efendisi bir yer hak ediyor mu? Eğer ona bir yer açmak için başka birine yol vermek gerekiyorsa, Southey’e yol verirdim ve bence Baudelaire en faydalı biçimde Keble’nin [18] yerini alabilir.  

Hiç kuşkusuz, hem Kehama’nın Laneti’nde [19] hem de Hıristiyan Yıl’da belli türde şiirsel nitelikler var, ama beğeninin mutlak katolikliğinin tehlikeleri de yok değil. Tüm sanat okullarına ancak bir müzayedeci hayran olur.

---

NOTLAR

1 - “To Read or not to Read”, Pall Mall Gazette,  8 Şubat 1886. Wilde, Pall Mall Gazette için çeşitli metinler kaleme almıştır. Bu yazı tavsiye edebileceği en iyi yüz kitaba dair bir ankete verdiği cevaptır.

2 - Suetonius olarak da bilinen Gaius Suetonius Tranquillus (70-126) Roma'nın en dikkat çeken tarihçisi ve biyografi yazarıdır.

3 - Giorgio Vasari (1511-1574) İtalyan ressam, yazar, tarihçi ve mimar. İtalyan sanatçıların biyografilerine ilişkin yazdıklarıyla ünlüdür, sanat tarihi yazarlığının kurucusudur.

4 - Benvenuto Cellini (1500-1574) İtalyan, kuyumcu, heykeltıraş ve yazar. En önemli maniyerist sanatçılardan biri olmasının yanısıra yazdığı yaşam öyküsüyle de ün kazanmıştır.

5 - Sir John Mandeville, İngiliz yazar, şövalye ve tıp profesörü. 1322 yılında Levant ve dünyanın diğer yerlerini gezmek için yola çıktı. “Mandeville’nin Gezileri” (The Travels of Sir John Mandeville) isimli kitabı ilk defa 1357 yılında Fransızca olarak yayınlandı, daha sonra hemen hemen tüm Avrupa dillerine çevrildi. 1371 yılında Lieges’te ölen Mandeville’nin kitabı yüzyıllar boyu Batıdaki en popüler okuma kitaplarından biri oldu ve günümüzde de Ortaçağ kültürünün sanat eserlerinden biri olarak kabul edilmektedir.

6 - Louis de Rouvroy, duc de Saint-Simon (1675-1755), Fransız asker, diplomat ve anı yazarı. Fransız edebiyatı klasikleri arasında yer alan Mémoires adlı eseri Louis XIV and the Louis XV kraliyet döneminin en kapsamlı ve canlı anlatımını sunar.

7 - Christian Matthias Theodor Mommsen (1817-1903) Alman tarihçi. Roma İmparatorluğu tarihine ilişkin yaptığı çalışmalar bugün dahi önemini korumaktadır.

8 - George Grote (1794 – 1871) İngiliz radikal siyasetçi ve klasik dönem tarihçisi. Özellikle hacimli History of Greeceadlı eseriyle tanınır.

9 - The Seasons, İskoç yazar James Thomson’ın (1700-1748), 1726 [Kış (Winter)]-1730 arasında yayımlandığı dört serilik eseridir. Haydn'ın son dönem eserlerinden 'Mevsimler' oratoryosuna temel oluşturur.

10 - İngiliz şair Samuel Rogers’ın (1763 – 1855) “Italy: A Poem” adlı uzun şiiri.

11- William Paley (1743-1805) İngiliz rahip, Hıristiyan savunmacı, filozof. Natural Theology or Evidences of the Existence and Attributes of the Deity başlıklı eserinde Tanrı’nın varlığına dair sunduğu teleolojik argümanlarıyla ünlüdür. 

12- Joseph Butler (1692-1752) İngiliz piskopos, teolog ve savunmacı. Analogy başlıklı eseri deistlere verilen en etkili cevaplar olarak görülmüştür.

13- Uzun yıllar Edinburgh Üniversitesi’mde ders veren tarihçi Sir Alexandre Grant’ın (1826-1884) 1857 tarihli The Ethics of Aristotle: Illustrated with Essays and Notes başlıklı eseri Oxford’da standart ders kitabı haline gelmiştir.

14 - George Henry Lewes (1817–1878) İngiliz felsefeci ve edebiyat ve tiyatro eleştirmeni. Darwinizm, pozitivizm ve dini şüphecilik tartışmalarını cesaretlendiren bir çevrede yer almıştır. George Eliot’la olan ilişkisiyle ünlüdür. The Biographical History of Philosophy (1846) pek çok eserinden biridir.

15- Yunanistan’ın en yüksek dağı. Eski Yunan'da şairler için “Parnassos'un çocukları” tabiri kullanılırdı. ikonografik olarak da kimi ressam ve heykel traşlara esin kaynağı olmuştur. Klasik mitolojiye göre  Apollo tapınağı Parnassus Dağı'ndaki Delfi kehanet merkezinde bulunur.

16 - Dünyada üç antik kent, terracottaları (pişmiş toprak heykelcikleri) ile ünlüdür: İtalya’da Tarentum, Yunanistan’da Tanagra ve Batı Anadolu da Myrina. Bunlardan en ünlüsü Mavili Kadın‘dır (Lady in Blue, Louvre, Paris).

17 - Phidias ya da Pheidias (480-430) Tanrı heykelleriyle ünlü Yunan heykeltıraş, ressam, mimar. Onun eseri olan Olympia’daki taht üzerinde oturan dev Zeus heykeli dünyanın yedi harikasından biri olarak kabul ediliyordu.

18 - John Keble ( 1792-1866), Oxford hareketinin önderlerinden, Sermons for the Christian Year adlı eserin yazarı İngiliz kilise adamı ve şair. Oxford, Keble College onun adını taşımaktadır.

19 - William Wordsworth and Samuel Taylor Coleridge ile birlikte “Göl Şairleri”nden biri olan, Romantik okula mensup İngiliz şair Robert Southey’in (1774-1843) 1810 tarihli “The Curse of Kehama" adlı epik şiiri.

Çeviren ve Notlandıran: Murat Erşen